Czy wojna ma dziś sens?

Filozoficzna problematyka wojen rozpoczyna się od kwestii wzajemnych relacji między pojęciem wojny i pojęciem pokoju. Słowo polemos (wojna) pochodzi z języka greckiego i oznacza dosłownie walkę, bój, wojnę. Również greckie ejrene oznacza natomiast pokój, spokój. Między istotą wojny i pokoju istnieje silna łączność, choć znaczenie obu tych słów stawia je na przeciwległych biegunach. Współcześnie pokój to nie tylko formalny brak działań wojennych, ale również szeroko zakrojona współpraca międzynarodowa w wielu dziedzinach. Nie ulega dziś wątpliwości, że problem wojny i pokoju jest wspólny dla całego świata i powinien być rozstrzygany dyplomatycznym wysiłkiem narodów.
Wojny miały miejsce w historii świata od „zawsze”. Zawsze też towarzyszyła im filozoficzna refleksja. Gdy dziś zapytamy, czy wojna ma sens?, większość ludzi zapewne odpowie negatywnie. Gdyby jednak pytanie to skierować do elit rządzących, do przywódców religijnych, dyktatorów, wielu z nich zapewne opowie się za wojną. Wszyscy zdajemy sobie sprawę z faktu, że są na świecie religie i narody, które konflikt zbrojny uznają za swoje moralne prawo. Nie ma zatem gwarancji, że pomimo starań o utrzymanie pokoju na świecie, nie podzielimy kiedyś losów naszych dziadków i pradziadków. Czerpiemy przecież wiedzę z ich bolesnych przeżyć, dlatego wysoko cenimy wartość pokoju. Doświadczenia drugiej wojny światowej sprawiły, że w wielu postępowych kręgach narodziły się idee utrwalenia pokoju poprzez proces jednoczący kraje Europy i świata. Pozycja międzynarodowa Europy po wojnie uległa degradacji. W wyniku wojny zmienił się też układ sił między głównymi państwami Zachodu. Kontynent europejski na kilka dziesięcioleci uległ poważnemu podziałowi. Kiedy pod koniec XX wieku znów się zjednoczył, początek wieku XXI przynosi nowe zagrożenia. Dlatego z całym przekonaniem mówimy dziś, że wojna nie ma sensu! Wsparciem dla naszych przekonań nich będą idee formułowane przez czołowych myślicieli poprzednich epok.

Dociekania związane z genezą wojen zrodziły się w najstarszych cywilizacjach orientalnych, zaś na gruncie europejskim znalazły swój wyraz w filozofii starożytnej Grecji i Rzymu. Nieco późniejsze chronologicznie są z kolei dociekania na temat środków, które położyłyby kres wszystkim wojnom. Ideały świata wolnego od wojen stanowią element postępowej myśli filozoficznej, politycznej i społecznej, która przewija się przez wszystkie epoki historyczne. Pierwsze idee formowano jeszcze zanim pojawiła się pełna wiedza o ludzkości zamieszkującej świat. Podstawowym zagadnieniem teorii wojny w literaturze filozoficznej jest problem jej źródeł. Istnieją teorie wojen poszukujące jej przyczyn biologicznych, psychologicznych, demograficznych, geopolitycznych, etnicznych, ideowych itp. Długą tradycję w historii myśli filozoficznej ma też refleksja zawierająca wartościowanie moralne wojen. Wszystkie koncepcje wojny mają natomiast ścisły związek z ogólnym filozoficznym obrazem świata społecznego, praw rządzących przyrodą oraz przebiegiem procesów społecznych i indywidualnym losem ludzkim.
1. Borgosz J., Początki myśli polemologicznej i irenologicznej. „Oświata
i Wychowanie” 1989 nr 17, s. 8-11.
2. Borgosz J., Pokój jako wolność od potrzeb niekoniecznych. „Oświata
i Wychowanie” 1989 nr 17, s. 15-18.
3. Borgosz J., Pokój – panowanie królestwa rozumu. „Oświata i Wychowanie” 1989 nr 17, s. 26-28.